ADAÇAYI

ADAÇAYI

Adaçayı ( SALVİA OFFİCİNALİS), Ballıbabagiller familyasındandır. Dünyada sıcak ve ılıman bölgelerde yetişen 450 kadar adaçayı türü vardır.  Ülkemizin Batı ve Güneybatı bölgelerinde bunlardan bazıları yetişmektedir. 30-75 cm. arasında boylanabilen adaçayı türleri, kışın yapraklarını dökmeyen, dayanıklı otsu ya da çalımsı bitkilerdir. Kare kesitli tüylü gövdesi, bitkinin ikinci yılında odunsulaşır. Genellikle yakıcı kokuşu olan gri-yeşil yaprakları, bazı türlerde alacalı, hatta kırmızı ve mor renklerde olur. Çift dudaklı, derin hazneli çiçekleri genelde mor-mavi renkli iken, seyrek olarak beyaz ya da pembe renkli çiçek açan türleri de görülür. Bitkinin minik tohumları koyu kahverengi ve yumurta biçimlidir. Genelde tohumuyla kendiliğinden çoğalan adaçayı bitkisi, istenirse gövde çelikleriyle de üretilebilir. Bir başka tür olan çayır ada çayı (Salvia pratensis), çayırlarda, bayırlarda ve meralarda yetişir. Çevresine ıtırlı hoş bir koku yayan mavi–menekşe renkli çiçeklerin pırıltısı uzaklardan seçilebilir. Çayır ada çayı (Anadolu adaçayı) batı ve güney-batı Anadolu'da bol olarak yetişmektedir. Anadolu ada çayından "elma yağı" veya "acı elma yağı" denilen yağ da üretilmektedir. Bu tür adaçayı da kimyasal yapı ve tedavi etkisi bakımından tıbbi (bahçe) adaçayına benzemektedir. Dişotu ve meryemiye olarak da bilinir.

Genellikle Akdeniz Bölgesi’nde ve Ege Bölgesi’nde yetişen, başlık biçiminde çiçek açan, güzel kokulu bir bitkidir. Sadece Anadolu’da 90 kadar değişik türü yetişir. Dünyada, Orta Avrupa ve Balkanlar’da bulunur.

Eski Mısırlılar bitkiyi, doğurganlık, bereket ve verimlilik amacıyla kullanmışlardır. Menekşeye benzeyen çiçekleri yaz aylarında açar. Çok eski çağlardan beri ünlü bir şifalı bitki olarak tanınır. Günümüzde pek çok ilacın takribinde, adaçayı ekstreleri bulunur. Haziran  ve temmuz aylarında toplanan bitki, gölge ve havadar yerlerde kurutulur. Adaçayı, çiçekler açmadan önce, öğle sıcağında toplanırsa daha etkili olur.

Eterli uçucu yağlar, yüzde 30 thujon, yüzde 5 cineol, linalol, borneol, salven, pinen ve kâfur; tanenler, triterpenoitler, flavonlar; östrojen benzeri maddeler ve reçineli bileşikler içerir.

Adaçayının eski çağlarda da ne büyük bir övgü ile anıldığını, çok eski bir şifalı bitki kitabı şöyle anlatıyor: "Kutsal Meryemana, Bebek İsa ile Herodes’un gazabından kaçmak zorunda kaldığında, kendisini saklamaları için, çayırdaki tüm çiçeklerden yardım istemiş, ama hiçbir çiçek ona yanıt vermemiş. İşte o zaman adaçayı eğilmiş ve Meryemana sığınacak bir yer bulmuş. Onun sık ve koruyucu yapraklarının arasına girerek Herodes’un askerlerinden saklanmış ve askerler onu görmeden geçip gitmişler. Tehlike geçiştirildikten sonra, saklandığı yerden çıkan Meryemana, tatlı sesiyle adaçayına şöyle demiş: ’’Bu andan sonra sonsuza dek insanların en çok sevdiği çiçek sen olacaksın. Seni, insanları tüm hastalıklardan koruyacak kadar güçlü kılıyorum. Bana yaptığın gibi, onları da ölümden kurtar!” İşte o zamandan beri adaçayı, insanları iyileştirmek ve onlara yardım etmek için her yıl yeniden çiçekleniyor.

FAYDALARI

Bu bitkinin çiçekleri, gargara ve adaçayı sirkesi yapmak için toplanır (bir avuç çiçek, doğal sirkenin içinde bir süre bekletilir) ve elde edilen sirke, uzunca bir süre hasta yatağından kalkamayan kişilere rahatlatıcı ve canlandırıcı anlamda sürülerek, masaj yapılır. Yapraklar daha çiçeklenme başlamadan, mayıs ve haziranda toplanır. Bitki kuru ve güneşli günler boyunca, eterli yağlar oluşturduktan sonra, yapraklar öğlen güneşinde toplanır ve gölgede kurutulur.

Soğuk algınlığına çok iyi gelir. Bir çay bardağı sıcak suya 3-4 damla adaçayı yağı ve limon damlatarak yudum yudum içilirse kısa sürede rahatlama sağlar.

Çok iyi bir antiseptik olan adaçayı, kuvvet verici ve uyarıcı etkisi nedeniyle tercih edilir. Gece uyku düzenini sağlayıcı bir etkisi vardır. Hastalık sonrası kullanıldığında, bedeni kuvvetlendirir. Karaciğer hastalıklarına şifadır. Göğsü yumuşatır, bademcik ve dişeti iltihaplarına iyi gelir. En etkili nezle ilacıdır. Aynı zamanda ağız hijyenini sağlamak amacıyla gargara da olarak kullanılabilir.

Menopoz sıkıntılarını azaltır, iltihap kurutucu özelliği vardır. Adaçayı Yağı, Antiseptik özelliği olan adaçayı yağı, yara üzerine tatbik edilerek kullanılır.

Ayrıca haşlanarak yapılan çayı kadınların göğüslerini büyütmekte de yararlıdır.

Adet düzensizliğinde kullanılır.

Bronşit ve astımdaki sıkıntıları geçirir, içerdiği cineol gibi etkili maddeler sebebiyle öksürüğü engeller, tabii bir antibiyotiktir.

Kan temizleyici etkileri vardır. Yüksek tansiyonu düşürür, gece terlemelerin en aza indirir.

 Midevidir. Sindirimi kolaylaştırır.
 Dispepsi (hazımsızlık) durumunda çok etkili bir gaz söktürücüdür.

 İdrar söktürücüdür.
.Bitki, antifungal etkiler taşır. Yani ciltteki mantarlara sürülürse onları yok eder.
Bu etkileri sağlamak için, adaçayının kurumuş yapraklarından 1 tatlı kaşığı alınıp 1 bardak suya konularak kaynatılır. Sonra kabın üstü kapatılıp 15 dakika süreyle bekletilir. Demlenen çayla  günde birkaç kez derin gargara yapılır. Ya da bu çay, mantarların bulunduğu yerlere dıştan uygulanır.
 Adaçayı yaraların iyileşmesini hızlandırır.
Bunun için, körpe adaçayı yaprakları ezilerek yara lapası hazırlanır. Bu lapa yaraların üzerine kompres yapılarak, yaranın iyileşmesi hızlandırılır.
Adaçayı dişleri beyazlatır ve sağlamlaştırır.
Bunun için, bir-iki körpe adaçayı yaprağı ya da toz haline getirilmiş kuru adaçayı yaprağı elle dişlerin üzerine bastırılarak sürtülür.

Ada çayının tütsü olarak kullanıldığı da görülmüştür. Eski zamanlarda kurumuş adaçayı dalları ve yaprakları evlerde yakılırmış. Bunun sebebi de odayı mikroplara karşı dezenfekte etmekmiş. Ayrıca bu bitki tarlalarda zirai ilaç yerine de geçiyormuş. Bugünkü zehirli ilaçlar yerine adaçayı tamamen doğal bir yöntem. Bu yöntemler şimdilerde kullanılsa belki de yiyeceklerimizde tümüyle organik olacak.

KULLANIMI

Adaçayı, demlenerek hazırlanır. 2 dakikadan fazla kaynatırsanız, çok yararlı olan bu çay, zararlı bir maddeye dönüşebilir. Bir tatlı kaşığı dolusu yaprak, bir su bardağı dolusu kaynar derecede suyla haşlanır. Üstü kapalı olarak 10 dakika demlendikten sonra süzülür. Bu karışımdan günde 2–3 bardak içilir. Taze bitki kullanılması durumunda 4–5 dakika demleme süresi yeterlidir.

Diğer bir terkibinde ise, kaynamakta olan 1 litre suyun içine, kuru yaprak veya çiçek karışımından yarım avuç atılır. Demlenir ve yemeklerden sonra 1 fincan içilir.

Çay olarak haşlanarak içildiği gibi, et yemeklerine koku ve lezzet vermek için de kullanılır. Özellikle karaciğer, ördek, kaz, tavuk ve av hayvanlarının kızartmalarında çok hoş bir koku ve tat verir. Avrupa ülkelerinin mutfaklarında kızarmış patateslerin, hamurlara koyulan yağların kokulandırılmasında, salamuralarda, etlerin dinlendirilmesinde çok tercih edilen bir bitkidir.

ADAÇAYI ZARARLARI

Bütün bitkilerde olduğu gibi adaçayının da bazı zararları görülebilir. Çocuk sahibi olmak isteyen anne ve baba adayları ada çayını tüketmeleri önerilmiyor. Adaçayı çok tüketen erkeklerde sperm sayıları düşebiliyor. İçinde doğal fito östrojenlerin olması nedeniyle, erkeklerin aşırı miktarda ve çok uzun süreli kullanmaları önerilmez.

Hamile ve emziren bayanlar bu bitkiden mutlaka uzak durmaları gerekiyor.

Ayrıca epilepsi hastalarının kullanması da önerilmiyor.

Aşırı kullanımda kan basıncı yükselebilir.

Ada çayının kullanılmaması gereken diğer durumlar ise mide ve on iki bağırsak ülseri olan hastalar, hepatit ve akut gastrit .

Küçük çocuklara içirilmesi de uygun değil.

Sürekli olarak yüksek dozda alınmamalı, günde 3 kahve fincanından fazla içilmemelidir.

YEMEK TARİFLERİ

FIRINDA ADAÇAYLI ELMALI TAVUK

Malzemeler

5-6 adet tavuk baget

1 adet yeşil elma

3-4 kaşık zeytinyağı

3-4 diş sarımsak

5-6 dal adaçayı

Tuz , karabiber

Fırın poşeti

Yapılışı

Bagetleri yıkayıp kuruladıktan sonra derince bir kaba alın. Çekirdeklerini çıkarıp soyduğunuz elmalarla sarımsakları ve ufaladığınız adaçayını blendırdan geçirin . Püre haline gelen karışıma zeytinyağı, karabiber ve tuzu ilave edip tavuk bagetlerle karıştırın. Fırın torbasına doldurup, torbanın üzerine birkaç delik açın. 200 derecede 40 dakika pişirin. Yanında sotelenmiş sebzelerle servis yapın.

MEYVELİ BAHARATLI ADAÇAYI

Malzemeler

1 adet ayva

1 adet portakal

1 parça çubuk tarçın

2 tane karanfil

3 tane karabiber

3-4 tane kakule

1 yemek kaşığı adaçayı

6 su bardağı su

Yapılışı

Ayvaları yıkayıp kabukları ve çekirdekleriyle birlikte tencereye doğrayın. Adaçayı ve portakal hariç diğer malzemeleri ekleyip 9-10 dakika baharatların kokusu çıkana kadar kaynatın. Kaynadıktan sonra adaçayını ekleyip ocaktan alın, tencerenin kapağını kapatıp demlenmeye bırakın. 7-8 dakika demlendikten sonra kabuklarıyla birlikte halka şeklinde dilimlediğiniz portakalı ekleyip servis yapın.